چرا گاهی اوقات در اعلام عید فطر اختلاف نظر پیش می‌آید؟
حلول و رویت ماه یا به تعبیر بهتر، آغاز ماه جدید قمری یکی از مسائلی است که از دیرباز مسلمانان را به خود مشغول کرده است. خصوصا در مورد ماه رمضان و شوال که اولی بیانگر آغاز ماه روزه و دومی بیانگر پایان آن است و در بین این دو، هلال ماه شوال از اهمیت بیشتری برخوردار است چرا که روزه گرفتن در آغاز ماه شوال که همان عید سعید فطر است، حرام میباشد.
در زیر بحثی مختصر و البته جامع در قالب چند سوال درباره ماه شوال (عید فطر) مطرح خواهیم نمود، باشد که شما عزیزان را به کار آید.
لازم به ذکر است که این بحث نسبت به سایر ماه‌ها نیز قابل تعمیم است.
سوال: اگر ماه در منطقه‌ای دیده شد، در چه مناطقی عید میباشد؟
جواب: فقها در این زمینه فتاوای مختلفی دارند که نظر برخی از فقهای مشهور را بیان می‌کنیم. (البته لازم به ذکر است که نظرات، منحصر به این موارد نیست.)
- نظر اول:برخی از فقها بر این نظر هستند که اگر ماه در منطقه‌ای رویت شود تنها در آن منطقه و مناطقی که با آن شهر هم افق هستند، عید میباشد. برخی از مراجعی که بر این نظر می‌باشند عبارتند از: آیات عظام امام خمینی، مقام معظم رهبری و سیستانی.
- نظر دوم: برخی گفته‌اند که اگر در شهری ماه دیده شد، در همه شهرهایی که غربی‌تر از آن می‌باشند نیز عید است. این فقها عبارتند از: آیات عظام اراکی و مکارم شیرازی.
- نظر سوم: اگر در منطقه‌ای ماه دیده شد، در همه مناطقی که در قسمتی از شب با این منطقه مشترک هستند، عید میباشد. مراجعی که بر این فتوا هستند، عبارتند از: آیات عظام خویی، تبریزی و فاضل لنکرانی.
- نظر چهارم: البته کسانی نیز هستند که می‌گویند اگر ماه در منطقه‌ای دیده شد، در همه نقاط کره زمین عید میباشد. به این صورت که در مناطقی که هنگام رویت ماه یا مقارنه ماه با محور فرضی بین زمین و خورشید (تولد ماه) بعد از فجر است، فردای آن روز و اگر پیش از فجر است، همان روز عید فطر میباشد.
سوال: بالاخره در مسأله بالا تکلیف ما چیست و باید به کدام فتوا عملکنیم؟
جواب: هر کدام از ما باید فقط به نظر مجتهدی عمل کنیم که او را به عنوان مرجع تقلید خود برگزیده‌ایم، چرا که مسائل عرض شده، موضوعاتی تخصصی است که هر مجتهد بر اساس ادله معتبر در فقه آن را استنباط می‌کند. البته بدیهی است در صورتی که شما نیز ادله تفصیلی آن را بدانید و عند الله بتوانید پاسخ‌گو باشید، می‌توانید به استنباط خود عمل کنید و در این مسأله دیگر نیازی به نقلید نیست.
سوال: اگر مرجع تقلید دیگری بگوید فردا عید است اما مرجع تقلید خود ما اعلام عید نکند، وظیفه ما چیست؟
جواب: برخلاف مسأله قبل که کاملا تقلیدی است، بنا به نظر همه فقها دیدن ماه تقلیدی نیست که هر کس بخواهد طبق نظر مرجع تقلید خودش عمل کند و انسان باید در صورت یقین شرعی بر دیده شدن ماه یا تولد آن (طبق مسأله قبل و بعد)، آن روز را عید بداند و روزه نگیرد چرا که روزه در عید فطر، حرام است.
در رساله‌های عملیه، مثال‌هایی برای به دست آوردن این یقین شرعی ذکر شده که ما تنها برخی از آنها را تحلیل می‌کنیم.
- راه اول: اگر خود انسان ماه را ببیند، حتی اگر مرجع تقلید وی و یا حتی همه مراجع تقلید خلاف آن را بگویند.
- راه دوم: عده‌ای که انسان می‌تواند به حرف آنها یقین شرعی پیدا کند، بگویند که ماه را دیده‌اند. در این صورت اگر عده‌ای دیگر که حرف آنها نیز یقین شرعی ایجاد می‌کند، بگویند ما ماه را ندیده‌ایم، باید به حرف گروه اول اعتماد کرده چرا که ندیدن دلیل نبودن نیست. حال این گروه قابل اعتماد می‌توانند مراجع تقلید نیز باشند چرا که سخن آنها قاعدتا یقین شرعی ایجاد می‌کند. البته اگر گروه دوم بگویند که امکان رویت هلال ماه اصلا وجود ندارد و دلیلی قوی بر آن اقامه کنند که قویتر از نظر گروه اول باشد، طبیعتا باید به نظر آنها عمل نمود. که در این صورت عملا نظر گروه اول نسخ و کلامشان شرط ایجاد یقین شرعی را از دست می‌دهد.
سوال: علت این اختلاف نظر مراجع در چیست؟
جواب: علت این اختلاف در تفاوت مبانی فتوایی میباشد. به این معنا که برخی از آقایان مراجع رویت ماه را با چشم مسلح بلااشکال می‌دانند در حالی که بسیاری از مراجع بر این نظر هستند که ماه را حتما باید با چشم غیر مسلح دید. بدیهی است که چنان‌چه گروه اول اعلام رویت هلال ماه کنند، از آن‌جایی که ممکن است ماه را به وسیله ابزارهایی مانند تلسکوپ یا غیر آن دیده باشند، اعلام آنها نمی‌تواند مورد عمل مقلدین سایر فقها قرار گیرد. البته این اختلاف فتوا ممکن است از سایر مبناها (مانند آنچه در مسأله اول ذکر شد) نیز باشد.
این نکته نیز قابل ذکر است که معدودی از مجتهدین، محاسبات علمی در تقارن ماه با محور فرضی زمین و خورشید (تولد ماه) را معتبر می‌دانند، در حالی که اکثریت قریب به اتفاق آقایان فقها، محاسبات علمی را در این موضوع معتبر نمی‌دانند. بدیهی است اگر مجتهدی که قائل به معتبر بودن محاسبات علمی است، حلول ماه شوال را اعلام نماید و معلوم نباشد که آیا این اعلام به جهت رویت هلال ماه بوده یا اعتماد به محاسبات علمی، برای مقلدین آقایانی که محاسبه را معتبر نمی‌دانند، قابل قبول نمی‌باشد.
سوال: این اختلاف در مبنا ناشی از چیست؟
جواب: این اختلاف مانند اختلاف نظری است که در بین متخصصین همه رشته‌ها مانند پزشکان و غیر آنها وجود داشته و ناشی از یک سلسله مباحث کاملا تخصصی است که توضیح آن نیاز به مقدماتی ویژه دارد.
سوال: بالاخره تکلیف ما چیست؟
جواب: خلاصه آن که باید ببینید، مبنای مرجع تقلید شما در ورود به ماه جدید چیست و در ضمن نظر فقهی مرجع تقلید شما درباره مناطق رویت که در سوال اول ذکر شد، چیست، سپس بر اساس دستور العمل فوق عمل کنید.
در پایان به جهت درخواست بعضی از عزیزان، این نکته را نیز اضافه می‌کنیم که به نظر می‌رسد مبنا در ورود به ماه جدید قمری، مقارنه است و با توجه به پیشرفت علوم مختلف و از جمله علم هیأت در زمان ما در مورد محاسبه زمان ورود به ماه جدید و اعتمادی که می‌توان به دانشمندان مربوطه نمود، محاسبه علمی نیز در این مورد معتبر بوده و در مورد مناطق مختلف چنان‌چه در هر نقطه‌ای از کره زمین، حلول ماه جدید محرز شود، در همه جا، عید فطر خواهد بود، بدین معنا که:
۱- در همه نقاطی که رویت با چشم مسلح یا غیر مسلح و یا مقارنه ماه و خورشید، پس از فجر باشد، فردای آن روز عید است.
۲- در همه نقاطی که رویت با چشم مسلح یا غیر مسلح و یا مقارنه ماه و خورشید، پیش از فجر باشد، همان روز عید است.
امید است خداوند متعال به همه ما توفیق عنایت کند تا نسبت به مسائل شرعی دقت نظر لازم را داشته باشیم و در فرج مولایمان حضرت ولی عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف، تعجیل فرماید تا با احکام حقیقی اسلام، آشنا شویم. ان شاء الله.
