شب قدر چه شبی است؟
یکی از سؤالاتی که از دیر باز در مورد شب‌های قدر مطرح می‌شود و معمولاً جوابی تکراری می‌گیرد، این‌که چرا دقیقاً مشخص نیست که شب قدر، چه شبی است؟
معمولاً پاسخ این است: برای آن‌که افراد سه شب از فضیلت احیا و قرآن و زیارت بهره ببرند.
سال‌ها قبل که در حوزه امام علی بن ابی‌طالب علیه‌اسلام رفت و آمد داشتم، این سؤال را از استاد علی ریاحی نبی، مدیر حوزه علمیه پرسیدم و با جوابی متفاوت رو به رو شدم.
ایشان گفتند که شب قدر معلوم است چه شبی است، لذا خواستم که علت و نتیجه نظر خود را بیان کنند که اینک بعد از سال‌ها، خلاصه نظر ایشان را جهت اطلاع علاقه‌مندان ثبت می‌کنیم.
خلاصه پاسخ استاد:
بسم الله الرحمن الرحیم
اگر آیات قرآن و روایات معتبر معصومین علیهم‌السلام را به دقت بررسی کرده و داده‌ها را در جای صحیح خود قرار دهیم، این مسأله به راحتی قابل حل است.
از بررسی این آیات و روایات معلوم می‌شود که شب قدر چند ویژگی دارد.
۱- پر ارج‌ترین شب سال است.
۲- شبی است که همه قرآن بر پیامبر عرضه می‌شده است.
۳- در ماه مبارک رمضان قرار دارد.
این ویژگی‌ها، راه را برای کشف مرحله بعد مسأله هموار می‌کند.
حال اگر سایر روایات معتبر را در این موضوع بررسی کنیم، معلوم می‌شود که سه شب از ماه مبارک رمضان برترین شب‌های این ماه و طول سال معرفی شده‌اند. همین‌طور روایاتی هست که به صراحت اشاره دارد که شب قدر یکی از این سه شب است، لذا بررسی ما متمرکز بر سه شب می‌شود. شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان.
تا این‌جای کار را که همه می‌دانند و می‌گویند. حال با دو دسته روایات مواجه می‌شویم.
دسته اول روایاتی است که شب قدر را در دهه آخر ماه مبارک رمضان می‌دانند، لذا اگر این ماه سی روزه باشد، شب قدر بین شب بیست و یکم تا شب سیم قرار می‌گیرد و اگر بیست و نه روزه باشد، بین شب بیستم تا سیم. با توجه به این روایات معلوم می‌شود که شب نوزدهم از گزینه‌ها خارج شده و فقط دو شب دیگر می‌ماند.
البته ناگغته نماند که از روایات دیگری معلوم می‌شود که شب نوزدهم نیز از شب‌های مهم سال بوده و احیای این شب به شدت توصیه شده است.
دسته دوم روایاتی است که به صراحت فضیلت شب بیست و یکم و بیست و سوم را بر شب نوزهم بیان می‌کند و این مؤید همان مطلب قبل است که شب نوزدهم، ضمن فضیلت بسیاری که دارد، شب قدر نیست.
بعد با روایات دیگری مواجه هستیم که وقتی امام صادق علیه‌السلام مورد سؤال قرار می‌گیرند که اگر کسی قادر است فقط یک شب از شب‌های ماه رمضان را احیا کند، چه شبی را اقدام کند، امام علیه‌السلام به صراحت می‌فرمایند شب بیست و سوم را و به این صورت معلوم می‌شود شب بیست و سوم با فضیلت‌ترین شب از شب‌های سال و همان شب قدر است.
در این‌جا دو نکته را هم اضافه کنم:
اول آن‌که هر چند شب قدر مشخصاً در روایات معتبر ما معلوم شده است، اما در همین روایات معتبر به شدت توصیه شده است که هر سه شب را احیا نگه داریم و اعمال مربوطه را انجام دهیم و فقط در صورت معذوریت، از دو شب اول صرف‌نظر کنیم.
دوم این‌که این استنتاج بنده بر اساس مبانی مکتب اهل بیت علیهم‌السلام است و با هیچ آیه و روایت معتبری در این مکتب تعارض ندارد، اما حساب مبانی مکتب خلفا متفاوت است.
مطلب را با ترجمه روایت معتبری تمام می‌کنم.
ثقهالاسلام الکلینی در الکافی (ح ۱۳۵۹۱) به سند معتبر روایت کرده است که ابوعبدالله، امام صادق علیه‌السلام فرمودند: تقدیر در شب نوزدهم است و ثبت در شب بیست و یکم و امضای آن در شب بیست و سوم.
