نماز و روزه در قطبین
سؤال:
بعضی از مراجع مانند آیت الله مکارم شیرازی در حکم نماز و روزه افرادی که در قطبین که روز یا شب بیش از ۲۴ ساعت طول می‌کشد، زندگی می کنند، گفته‌اند که باید طبق اوقات مناطق معتدلی که روی یک خط نصف‌النهار وجود دارند، عمل کند. در حالی که شهرهای روی یک نصف‌النهار اگر نزدیک به خط استوا باشد، شب و روزشان با هم مساوی است و هر چه به سمت قطبین بیایند، شب و روزشان متفاوت می‌شود تا جایی که شب یا روز، بسته به این‌که به سمت قطب شمال باشد یا جنوب، ممکن است به کمتر از یک دقیقه هم برسد. اگر شما هم موافق نظر ایشان هستید، با این حساب منظور از مناطق معتدل چیست؟ چه مناطقی معتدل به حساب می آیند و آیا ما مختاریم کدام را که دلمان خواست انتخاب کنیم؟
*********************************************************************
پاسخ:
در ابتدا باید عرض کنم که فتوای همه فقهای ما مطابق فتوای آیت الله مکارم شیرازی نیست و این موارد را لازم است از دفتر ایشان یا کسانی که موافق این فتوا هستند، بپرسید.
اما آن گونه که حقیر از ادله فقهی استنباط کرده‌ام، حکم ورود و خروج به نمازهای یومیه و هم‌چنین ورود به وقت روزه و خروج آن در همه مناطق کره زمین یک‌سان است و در نتیجه احکام آنها هم یک‌سان است، لذا مطلب نماز را ابتداء در چند مثال عرض کرده و سپس مثال‌های روزه را بیان خواهم کرد.
۱. مناطقی که روز و شب در آنها روال معمول را داشته یعنی مجموع شب و روز حدود ۲۴ ساعت است، اما روز آن بسیار طولانی است:
اوقات نمازهای یومیه در این مناطق طبق معمولی است که سایر مناطق جاری است که مرور می‌کنیم.
- نماز صبح با فجر صادق آغاز شده و تا طلوع خورشید ادامه دارد.
- زمان نماز ظهر با زوال آفتاب آغاز شده تا یک نماز عصر پیش از غروب آفتاب ادامه دارد.
- زمان نماز عصر از یک نماز ظهر بعد از زوال آفتاب شروع شده و تاغروب آفتاب ادامه دارد.
- وقت نماز مغرب با غروب آفتاب آغاز می‌شود و تا نیمه شب شرعی ادامه دارد.
- وقت نماز عشا هم به اندازه یک نماز مغرب، بعد از غروب آفتاب آغاز شده و تا فجر صادق ادامه دارد.
تنها مسأله‌ای که در این‌جا می‌ماند آن‌که اگر وقت این نمازها به اندازه‌ای اندک بود که امکان خواندن همه آن نماز در آن وقت مقدور نبود، باید هر مقداری از آن نماز را که امکان دارد، در وقت خواند و آن را ادامه داد.
۲. مناطقی که خورشید پیش از غروب کردن، مجددا، (به ظاهر) صعود می‌کند، یعنی مناطقی ک عرض جغرافیایی آنها از ۶۷ درجه به سمت قطبین است (البته ارتفاع این مناطق هم در این مورد مؤثر است.):
در این روزها، نمازهای صبح، مغرب و عشا، یک بار خوانده می‌شود، اما به ازای هر بار زوال خورشید، یک نماز ظهر و عصر واجب می‌شود. نکته مهم آن‌که وقت قضا شدن همه این نمازهای ظهر و عصر با اساس اولین غروب آفتاب می‌باشد.
در شب این مناطق چه کمتر از۲۴ ساعت باشد و چه بیش‌تر، فقط یک نماز مغرب و عشا خوانده می‌شود که زمان آن تابع همان قاعده کلی است. طبیعتا تعداد نمازهای یومیه افراد ساکن این مناطق ممکن است در طول سال متفاوت بوده و با سایر ساکنان زمین نیز تفاوت داشته باشد.
لازم به ذکر است پدیده روز و شب‌های کوتاه و کمتر از ۲۴ ساعت برای مسافران در پروازهای طولانی نیز وجود دارد و تابع همین قواعد است.
اما در رابطه با روزه، طبق نظر حقیر، زمان روزه با فجر صادق آغاز شده و با غروب آفتاب پایان می‌یابد، لذا در این‌جا هم چند حالت پیش می‌آید که همه آنها تابع حکم کلی هستند.
۱. مناطقی که روز و شب در آنها روال معمول را داشته، اما بسیار طولانی است: لازم است فرد با فجر صادق، امساک از مبطلات روزه را آغاز کند و تا غروب آفتاب ادامه دهد. حال چنان‌چه این روزها طولانی بود و موجب عسر و حرج شد، چنان‌چه این مانع با شرب مرتفع می‌شد، طبق قواعد عسر و حرج می‌نوشد و روزه را ادامه می‌دهد و قضا هم ندارد، اما چنان‌چه عسر و حرج با اکل مرتفع می‌شد، می‌خورد و در فرصت مناسب قضای آن روزه را به جا می‌آورد.
۲. مناطقی که تعداد روزهای ماه مبارک رمضان، کمتر از روزهای این ماه در همان سال است:
در این مناطق نیز روزه با فجر صادق آغاز شده و با غروب آفتاب پایان می‌یابد و طبق همان قاعده بالا عمل خواهد شد. فقط باید دقت شود که اگر روزه‌هایی را گرفته از تعداد کل روزهای ماه مبارک رمضان در آن سال کسر کند و تعدادی را که می‌تواند، تا سال آینده روزه بگیرد و به تعداد ما بقی آن را که اصلا امکان گرفتن آنها نیست، باید به ازای هر یک روز، فقط کفاره عذر بپردازد.
سایر موارد خاص از این دست نیز تابع همین قوانین کلی است که با کمی دقت می‌توانید تکلیف آنها را روشن کنید، اما اگر مورد خاصی مد نظرتان بود و نیاز به همراهی داشتید، با بخش فقه مؤسسه مرتبط شوید تا همراهی کنند.
