اعتبار داستان مادر امام زمان

با سلام

اخیرا انیمیشن سینمایی به اسم شاهزاده روم روی پرده رفته که داستان مادر زمان را از روم تا عراق نشان می‌دهد. آیا این داستان از نظر تاریخی معتبر است؟

***

بسم الله الرحمن الرحیم

سلام علیکم و رحمه الله

بنده هنوز موفق به دیدن فیم مذکور نشده‌ام، لذا نمی‌توانم درباره محتوای فیلم اظهارنظری داشته باشم، لیکن روایات مفصلی وجود دارد که مادر امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف، نوه قیصر روم بوده‌اند که با ماجراهایی عجیب و غیر متعارف روبه‌رو می‌شوند و نهایتا به عنوان اسیر جنگی به عراق منتقل و به دستور امام هادی علیه‌السلام خریداری و تحویل امام عسکری علیه‌السلام می‌شوند و حضرت بقیه الله از ایشان متولد می‌شوند.

این داستان را می‌توانید در کمال الدین شیخ صدوق (ج ۲، ص ۴۱۷)، الغیبه للطوسی (ص ۲۰۸) و دلائل الأمامه (ص ۴۸۹) پیگیری بفرمایید و با فیلم مقایسه کنید.

علی ای حال! وضعیت سند این سه گزارش را خدمتتان عرض می‌کنم.

۱- صاحب کتاب دلائل الإمامه این گزارش را از ابوالمفضل، محمد بن عبدالله بن مطلب در سال ۳۸۵، از ابوالحسین، محمد بن بحر الرهنی الشیبانی روایت کرده است که البته در بعضی از نسخ، محمد بن یحیی الذهبی نوشته شده.

ابوالمفضل الشیبانی، علی التحقیق ابتداء از ثقات بوده، اما بعدها خلط می‌کرده، لذا اگر معلوم شود مربوط به دوران وثاقتش بوده، مشکلی ندارد، اما اگر معلوم شود مربوط به دوره دوم زندگیش بوده، یا چیزی معلوم نشود، باید در حدیث او توقف کرد، خصوصا اگر حدیث مشتمل مطالب عجیب و خارق عادت باشد که این گزارش چنین است. اگر محمد بن بحر بن سهل الشیبانی درست باشد، هر چند مذهبش محل کلام و متهم به غلو و تفویض است، اما در نقل حدیث از ثقات است. اما اگر محمد بن یحیی الذهبی درست باشد، مجهول است. بشر بن سلیمان الناس هم از ثقات درجه دو است. اما نکته مهم این‌که کتاب دلائل الأمامه، کتاب معتبری نیست و بارها گفته‌ایم که نویسنده آن که خود را محمد بن جریر بن رستم الطبری معرفی کرده، نَه تنها مجهول، بلکه از نظر حقیر متهم به جعل است. لذا این طریق معتبر نیست و نمی‌توان این گزارش را به استناد کتاب دلائل الإمامه پذیرفت، مگر آن‌که مؤیدی داشته باشد.

۲- شیخ صدوق این گزارش را از محمد بن علی بن حاتم النوفلی از ابوالعباس، احمد بن عیسی الوشاء از احمد بن طاهر القمی از ابوالحسین، محمد بن بحر بن سهل الشیبانی از بشر بن سلیمان روایت کرده است که محمد بن علی بن محمد بن حاتم و محمد بن بحر  از ثقات درجه یک و احمد بن وشاء و بشر بن سلیمان از ثقات درجه دو هستند. اما احمد بن طاهر القمی، مجهول است، لذا این گزارش از باب مبانی حدیثی معتبر نیست، اما شرایط اولیه اعتبار تاریخی را دارد، لیکن عرض شد که مشتمل بر حوادث عجیب و خارق عادت است و لازم است با با قرائن خارجیه سنجیده شود، چنان‌چه تأیید شد، آن را می‌پذیریم، و چنان‌چه رد شد، آن را رد می‌کنیم و در غیر این صورت باید در آن توقف کرد.

۳- شیخ طوسی گزارش خود را از عده‌ای که نام نبرده، اما نشان از شهرت این ماجرا در عصر ایشان دارد، از ابوالمفضل الشیبانی از محمد بن بحر بن سهل از بشر بن سلیمان النخاس روایت کرده است که در مورد این افراد توضیح داده شد. این طریق از نظر حدیثی معتبر معتبر درجه دو و از نظر تاریخی هم شرایط اولیه پذیرش را دارد، اما با توجه به متن، باید سراغ قرائن خارجیه رفت و از متخصصینی که در تاریخ آن عصر و وقاع آن زمان کار کرده‌اند و تخصص دارند، پرس و جو کرد و حقیر حداقل فعلا جزء این افراد نیستم.

پیروز باشید – ریاحی